Mối được biết đến là một trong những loại côn trùng gây hại, tuy nhiên chúng không gây ra mối đe dọa lớn cho các gia đình giống như việc muỗi gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Nhưng các loại mối lại phá hoạt các đồ vật và vật dụng được làm từ gỗ.
Người xưa có câu “Biết người biết ta, Trăm trận trăm thắng”, vậy nên để có biện pháp diệt mối hiệu quả hơn, mọi người cần hiểu rõ hơn về từng loài mối phổ biến ở nước ta hiện nay. Vậy nên trong bài viết này, hãy cùng mình tìm hiểu những thông tin đầy đủ nhất về các loài mối, bao gồm bao gồm hình dáng, tác hại, môi trường sinh sống và cách nhận biết tổ của chúng.
Mối là con gì? Tìm hiểu thông tin về loài mối
Mối là loài côn trùng đã tồn tại từ xa xưa, đã sống trên trái đất 200 triệu năm. Về cơ bản, mối, ong và kiến đều là những loài côn trùng sống trong quần thể với đặc điểm xã hội hóa rất cao. Mối là sinh vật thuộc lớp côn trùng (Insecta) và nằm trong bộ mối (Isoptera). Bộ này bao gồm hơn 2.600 loài trên toàn thế giới và hơn 50 loài ở Bắc Mỹ. Mối phổ biến nhất ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.
Đặc biệt ở Việt Nam, mối chủ yếu là mối gỗ khô (Kalotermitidae), mối gỗ ẩm (Rhinotermitidae), mối đất (Termopsidae). Mối được phân loại thành ba nhóm chính dựa trên đặc tính phá hoại của chúng: mối rừng, mối ngoài đồng và mối gây hại (bao gồm cả mối đất và mối gỗ khô). Mối thường gặp trong công trình xây dựng, là mối gỗ ẩm.
Đặc tính hình thái của con mối
Do chức năng khác nhau nên mối cũng có hình thái và vẻ bề ngoài khác nhau
- Mối sinh sản (Mối cánh, mối vua, mối chúa)
Tất cả các loài mối này đều có đầu phát triển và được bảo vệ tốt. Chúng có mắt đơn hoặc mắt kép, râu hình chuỗi hạt nhưng số lượng râu dài ngắn khác nhau tùy theo loài (9-30 đốt). Đầu mối là cơ quan cảm nhận quan trọng về mùi và vị.
Ngực gồm 3 đốt, mỗi bên có 3 chân cách đều nhau. Đặc biệt, mối cánh (mối thay thế) còn có một đôi cánh trên mỗi đoạn và rụng đi sau khi giao phối.
Phần bụng có 10 đốt, có một cặp lỗ thở từ đốt 2 đến đốt 8. Phần đốt thứ mười biến thành nắp sinh dục. Đặc biệt, mối chúa trưởng thành có bụng rất lớn để đẻ trứng.
- Mối vô sinh (Mối lính và mối thợ)
Đầu kém phát triển hơn so với các nhóm trên, mắt kép và cả mắt đơn thường bị thoái hóa, chiều dài cơ thể trung bình từ 4 đến 10 mm. Bạn sẽ nhận thấy mối thợ và mối non trông gần giống nhau, ngoại trừ mối non có thân màu trắng đục còn mối thợ có màu sẫm hơn so và có cặp hàm màu nâu đen.
Còn riêng mối lính thì có phần đầu và hàm phát triển rất tốt, đảm bảo thực hiện tốt chức năng như làm tổ, bảo vệ..
Cấu tạo cơ thể con mối
Hệ tiêu hóa gồm có:
- Phần ruột trước gồm lỗ miệng, mề, thực quản, diều.
- Phần ruột giữa gồm ống ruột và các ống Malpigi
- Phần ruột sau gồm các trực tràng, túi tiêu hóa phụ, ruột già và hậu môn
Hệ hô hấp
Như đã đề cập, phần bụng có các cặp lỗ thở từ đốt thứ 2 đến 8 và hai cặp nữa ở đốt thứ nhất và thứ 2. Mối có tổng cộng 10 cặp lỗ thở.
Cơ quan cảm giác
Con mắt đơn, mắt kép, đặc biệt là cơ quan Jhonton, nằm trong các đốt trụ của râu mối và giúp xác định kẻ thù cũng như xác định đồng loại kiếm thức ăn,…Cơ quan phát thanh của con mối cánh có sự rung động giữa các tấm lưng ngực và vẫy rảnh để kêu gọi con đực đến giao phối.
Mối thợ và mối lính co giật đầu để cảnh báo nguy hiểm sắp xảy ra.
Cơ quan sinh sản
Trong nhóm mối sinh sản, cơ quan sinh sản đực và cái rất phát triển. Mối đực có hai tinh hoàn dưới tấm lưng ở đốt cuối bụng. Mối cái có hai noãn sào ở hai bên tấm lưng bụng và kéo dài đến đốt ngực. Những con mối vô sinh vẫn có bộ phận sinh dục nhưng chúng kém phát triển hơn.
Môi trường sinh sống của con mối
Mối sống ở khắp nơi trên thế giới, nhưng phần lớn các loài mối tập trung ở vùng ôn đới, cận nhiệt đới và vùng có khí hậu ấm áp. Mối phát triển mạnh và sinh sản ở những khu vực ẩm thấp và dọc theo bờ biển. Một số loài mối Bắc Mỹ có khả năng thích nghi với nhiệt độ lạnh hơn.
Chỉ riêng ở châu Âu đã có 10 loài mối, Bắc Mỹ có hơn 50 loài và khoảng 1.000 loài ở châu Phi. Thống kê cho thấy:
- Mối đất gây ra khoảng 75% – 80% các thiệt hại về kinh tế
- Mối gỗ khô gây 20% – 25% thiệt hại về kinh thế
- Mối gỗ ẩm gây 0% – 5% thiệt hại về kinh tế
Phân chia về xã hội con mối
Mối chúa (mối hậu)
Đặc điểm chính của mối chúa là đầu rất nhỏ nhưng bụng rất to, dài từ 12 đến 15 cm. Mối chúa (mối hậu) có cơ quan sinh sản rất phát triển và có thể sống tới 10 năm. Mối chúa lúc đầu đẻ rất ít trứng, nhưng sau 4-5 năm sẽ đẻ 8000-10000 trứng mỗi ngày.
Ở Việt Nam, mối chúa được nhiều người ưa chuộng trong các bài thuốc chữa đau nhức xương khớp, tăng cường sinh lực phái mạnh và coi mối như một loại “thần dược”.
Mối thợ
Đây là loài mối đông nhất và thường chiếm 70% đến 80% số đàn mối. Thân hình tuy rất nhỏ nhưng tứ chi của mối rất phát triển đảm đương mọi công việc như xây tổ, xây đường, hút nước, chuyển trứng, nuôi mối non…
Mối thợ cẩn thận xử lý thức ăn và bùn đất để xây tổ. Tổ mối được chia thành tổ mối chính và tổ mối phụ và là nơi sinh sống chủ yếu của mối.
Mối lính
Mối lính khác với mối thợ và chiếm thiểu số (khoảng 10% đàn mối). Nhiệm vụ chính của chúng là phòng thủ và tấn công. Hàm trên của mối lính là vũ khí của chúng, thậm chí một số loài mối còn có khả năng tiết ra chất nhuyễn màu trắng để làm choáng kẻ thù. Bởi vì hàm chuyên làm vũ khí nên chúng đã mất khả năng săn mồi và đôi khi cần có mỗi thợ bón cho chúng ăn.
Mối cánh (mối dự bị)
Mối cánh được hình thành bởi nhiều lần lột xác của mối non. Đặc điểm chính của chúng là chúng có đôi cánh rất dài. Sau khi trưởng thành hoàn toàn, chúng bay ra ngoài tìm một con mối cái và giao phối với chúng, tạo thành một tổ mối mới.
Vòng đời của con mối
- Giai đoạn 1: Bắt đầu khi cặp mối đầu tiên xây tổ và bắt đầu đẻ trứng
- Giai đoạn 2: Sau một thời gian trứng mối sẽ biến thành ấu trùng mối
- Giai đoạn 3: Sau nhiều lần lột xác, ấu trùng nở thành nhộng
- Giai đoạn 4: Nhờ sự chăm sóc của mối thợ, nhộng dần phát triển thành con trưởng thành.
- Giai đoạn 5: Khi mối trưởng thành phát triển thành 3 loại: mối chúa, mối lính và mối thợ.
Những loài mối phổ biến ở Việt Nam bạn thường gặp
Mối gỗ khô
Chúng được gọi là mối gỗ khô vì chúng chỉ ăn các vật liệu xenlulô khô như gỗ khô, quần áo và giấy.
Tác hại
Mối gỗ khô tấn công tất cả các loại gỗ mềm và các gỗ lâu năm như lim, xoan sẽ là mục tiêu của những loài mối này. Ở các vùng nông thôn, chúng phá hoại các công trình làm bằng gỗ và hầu như nhà nào cũng có “dấu răng” của mối gỗ khô.
Chúng rất khó phát hiện vì chúng “âm thầm” đào sâu vào thớ gỗ và luôn để lại một lớp gỗ mỏng để ngụy trang. Khi chúng bỏ đi cũng là lúc mà thớ gỗ chỉ còn cái vỏ bọc bên ngoài. Chúng có khả năng phá hoại hơn 70 loại gỗ tại Việt Nam, từ các loại gỗ thông dụng cho đến quý hiếm.
Phân loại và đặc điểm hình dáng
Tùy thuộc vào tuổi của chúng, mối thợ và mối lính sẽ có kích thước khác nhau:
- Mối lính có hàm ngắn, đầu màu nâu đỏ đến nâu đen, trán nhô cao.
- Kiến thợ có cái đầu màu trắng trong và phần bụng khá dài.
Vẻ ngoài của chúng khá giống nhau nên rất dễ nhầm lẫn
Sinh sản
Ở khu vực miền bắc, mối tìm bạn tình từ tháng tư đến tháng chín. Thời gian phân đàn của chúng thường vào khoảng 5h chiều. Khoảng 10 ngày sau khi giao phối, mối cái bắt đầu đẻ trứng. Ban đầu chúng đẻ khá ít trứng, chỉ từ 5-20 trứng. Mỗi đàn mối chỉ khoảng vài trăm con nhưng sức phá hại tương đối cao do số lượng tổ mối nằm trong thớ gỗ rất nhiều.
Nơi phân bố chủ yếu
Mối gỗ khô được tìm thấy ở hầu hết các tỉnh thành ở Việt Nam
Cách nhận biết tổ mối
Tổ mối được xây trực tiếp vào gỗ, nơi chúng vừa ăn và vừa xây tổ. Tổ mối có nhiều khe hẹp, rỗng với kích thước và hình dạng khác nhau. Những hốc lớn có thể dài 16-18 cm và rộng khoảng 4-5 cm.
Tổ mối có hàng loạt lỗ nhỏ để mối gỗ khô bài tiết. Phân của chúng ở dạng hạt khô nhỏ. Đây cũng chính là đặc điểm để bạn có thể nhận biết xem chúng có xuất hiện trong nhà ở hay các công trình của bạn hay không.
Mối cấy nấm tổ chìm
Loài này rất đặc biệt và được gọi là mối cấy nấm tổ chìm vì nó sinh ra một loại nấm phân hủy cellulose trong giấy, quần áo, gỗ,…. thành đường rồi mới ăn.
Tác hại
Thức ăn chính của chúng là vỏ cây và gỗ mục. Chúng chỉ tấn công bề mặt của gỗ mềm nên các đồ vật đã sử dụng lâu ngày hoặc gỗ không cứng đều sẽ là thức ăn của loài mối này.
Phân loại và đặc điểm hình dáng
- Mối thợ có hai dạng khác nhau, một dạng lớn hơn mối lính và một dạng nhỏ hơn mối lính. Đầu của mối thợ lớn ngắn, màu đỏ và vàng, phần bụng của mối cấy nấm có những đốm đen do thức ăn bên trong. Mối thợ nhỏ hơn có đầu màu nhạt hơn, kích thích nhỏ hơn và bụng ngắn hơn nhiều so với mối lớn.
- Mối lính có hàm cong rất nhận thấy, đầu màu đỏ và vàng, khi bị kích thích hoặc kích động sẽ tiết ra chất dịch màu nâu từ miệng
Sinh sản
Không có thời gian cố định và chúng có thể giao phối bất cứ lúc nào, nhưng chúng phân đàn chủ yếu ngay sau cơn mưa hoặc trong những cơn mưa nhẹ. Loài mối này thường chọn những vùng đất mềm, xốp ở ven đê để làm tổ. Sau một tuần, mối cái sẽ đẻ từ 14 – 16 quả trứng.
Nơi phân bố chủ yếu
Loài mối này này chủ yếu phân bố ở các hồ, đập chứa nước trên cao như Đa Nhim, Tây Nguyên, …
Cách nhận biết tổ mối
Tổ của loài mối này ở dưới lòng đất, trước khi phân đàn thường xây dựng một “nắp phòng đợi bay” có dạng hình tháp hoặc hình trụ cao nổi rõ trên mặt đất, cao nhất là 9 cm, đường kính 12cm.
Những chiếc nắp này thường được nhìn thấy trên mặt đất từ tháng 2 đến tháng 4 và tháng thứ 5. Đây cũng chính là thời điểm để có thể phát hiện tổ của mối cây nấm tổ chìm.
Mối gỗ ẩm
Tác hại
Mối gỗ ẩm ăn gỗ và các vật liệu khác như giấy. Nó thường làm hỏng cấu trúc bên trong và cấu trúc của đồ nội thất bằng gỗ. Đối với các loại gỗ cứng, những con mối này rất khó ăn rỗng bên trong. Nhưng nếu phần đầu gỗ bị ẩm hoặc mục nát, chúng sẽ ăn chúng trong thời gian rất ngắn.
Phần loại và đặc điểm hình dạng
- Mối lính có lưng màu trắng sữa, bụng màu vàng vàng, đầu màu vàng đỏ, bộ hàm dài đặc trưng, tiết ra chất dịch màu trắng đục khi gặp kẻ thù hoặc bị kích động.
- Mối thợ có đầu màu trắng trong và những đốm đỏ hoặc đen ở sau bụng do màu của thức ăn trong bụng.
Sinh sản
Mùa giao phối và phân đàn của mối cánh thường là từ 5:30 chiều đến 6:00 tối trong ngày. Bạn có thể thấy mối bay vào khoảng 9 giờ tối hoặc 11 giờ sáng trong ngày. Khi đàn mối sinh sôi nảy nở như vậy, chúng có thể sinh ra hàng nghìn con mối chỉ trong một năm.
Chúng phân đàn từ tháng 4 đến tháng 7, đẻ trứng sau 2-3 ngày. Địa điểm làm tổ thường xuyên của chúng thường là các khe rỗng có sẵn, chẳng hạn như các vết nứt trên nền, tường nhà,…
Phân bố chủ yếu
Chúng phổ biến và phổ biến ở những vùng có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới.
Cách nhận biết tổ mối
Tổ mối là một khối xốp màu xám tro hoặc màu nâu đen. Thành phần chính là bột giấy trộn với nước bọt của mối và cát. Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất để nhận biết tổ mối cánh.
Mối đất
Tác hại
Những mối mọt này làm giảm khả năng chịu lực, kết cấu và hoa văn của bề mặt gỗ. Chúng làm hư hại các loại cây trồng, mùa mang và gây sụt lún công trường xây dựng.
Phân loại và đặc điểm hình dáng
Mối lính và mối thợ xuất hiện dưới hai dạng khác nhau:
- Mối lính lớn có đầu to, dài, thân có màu vàng đỏ đặc trưng, cặp càng màu đen, bụng màu nâu nhạt. Mối lính nhỏ có đầu màu vàng nhạt hơn và bụng màu nâu nhạt hơn so với mối lớn.
- Đầu của kiến thợ lớn có màu nâu vàng, ngắn và nhỏ hơn đầu của mối lính lớn. Lưng và bụng của những con mối này đều có đốm đen vì chúng chứa thức ăn. Mối thợ nhỏ tương tự như mối thợ lớn nhưng nhỏ hơn.
Phân bố chủ yếu
Loại mối này chủ yếu gặp từ Quảng Nam, Đà Nẵng và các tỉnh miền nam của Việt Nam. Chúng sẽ làm tổ ở mọi nơi trừ đất cát, đất mặn ven biển, đất phèn mặn. Loại này cũng được tìm thấy ở nhiều nước châu Á như Lào, Campuchia, Thái Lan, Indonesia và Malaysia.
Cách nhận biết tổ mối
Tổ mối có thể ẩn dưới đất khó phát hiện. Nhưng cũng có khi nổi lên mặt đất ở dạng ụ nên rất dễ phát hiện. Hoặc có khi là một nửa chìm bên dưới, một nửa nổi lên trên. Những gò đất này thường xuất hiện trên mặt đất từ tháng 2 đến tháng 6 khi mối bay ra ngoài để giao phối, nhưng cũng có thể xuất hiện sớm hoặc chậm hơn tùy vào khí hậu, thời tiết.
Nguyên nhân vì sao nhà bạn lại có mối
Nguyên nhân đầu tiên là nhà bạn có quá nhiều đồ đạc, vật dụng bằng gỗ. Ngày nay cây cối thường bị đốn hạ, đất đai được mở rộng, nguồn thức ăn của mối cũng dần hạn chế. Vậy nên chúng tìm đến những ngôi nhà có đồ đạc bằng gỗ và sinh sống.
Thứ hai, nền móng của ngôi nhà được xây dựng chưa tốt nên có nguy cơ bị mối mọt xâm nhập từ bên dưới. Ngoài ra, mối thường làm tổ dưới đất nên có thể dẫn đến các sự cố sụp lở bất ngờ.
Cuối cùng là do các hoạt động vận chuyển khi chuyển nhà hoặc xây dựng đã vô tình kéo theo mối hay trứng mối đến khu vực sinh sống của bạn.
Trên đây là “tất tần tật” thông tin về loài mối mà Top10uytin muốn chia sẻ với bạn đọc. Mong rằng bài viết trên đã mang đến cho bạn những kiến thức bổ ích nhất để bạn có thể hiểu thêm về loài côn trùng này.